چگونه مدیر محصول شویم؟
۱۹۰۳ نفر
۱ساعت
۰ تومان
خرید دوره
در دنیای رقابتی امروز، آگاهی و درک چرخه عمر محصول (Product Life Cycle) نه‌تنها یک مزیت، بلکه ضرورتی انکارناپذیر برای هر کسب‌وکاری محسوب می‌شود که به دنبال ماندگاری و رشد در بازار است. چرخه عمر محصول، نقشهای از سفر یک محصول را ترسیم می‌کند؛ از لحظه تولد و معرفی به بازار تا اوج‌گیری، بلوغ و در نهایت افول و خروج از میدان رقابت. در واقع این چرخه به پنج مرحله کلیدی معرفی، رشد، بلوغ، اشباع و زوال تقسیم می‌شود که هر یک از این مراحل، چالش‌ها و فرصت‌های منحصربه‌فردی را به همراه دارد و نیازمند اتخاذ استراتژی‌های هدفمند در مدیریت، بازاریابی و توسعه محصول است.
درک عمیق این چرخه نه‌تنها امکان شناسایی فرصت‌ها و پیش‌بینی تهدیدهای پیش‌رو را فراهم می‌آورد، بلکه تصمیم‌گیری‌های کلان را هوشمندانه‌تر و مدیریت منابع را اثربخش‌تر می‌کند. در این مقاله، به بررسی دقیق مراحل چرخه عمر محصول، اهمیت آن و ارائه مثال‌هایی از محصولات مختلف خواهیم پرداخت تا دریچه‌ای تازه به دنیای مدیریت محصول و تدوین استراتژی‌های بازاریابی برای شما باز کرده و بینشی عمیق و الهام بخشی در حوزه مدیریت محصول و توسعه استراتژی‌های بازاریابی ارائه کنیم.
چرخه عمر محصول یکی از مفاهیم کلیدی در مدیریت و بازاریابی است که مسیر تحول یک محصول از لحظه ورود به بازار تا خروج را به تصویر می‌کشد. این چرخه شامل چهار مرحله اصلی است: معرفی، رشد، بلوغ و افول. هر یک از این مراحل نه‌تنها ویژگی‌ها و چالش‌های خاص خود را دارند، بلکه یک نقش اساسی در تدوین استراتژی‌های تبلیغاتی، تعیین قیمت و حتی طراحی و بسته‌بندی محصول را ایفا می‌کنند.
در دنیای بازاریابی، مراحل اولیه این چرخه یعنی معرفی و رشد، اغلب بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند اما در نقطه مقابل، معمولاً کسی به مراحل بلوغ و افول توجه نمی‌کند. چرا که طبق رویکرد رایج بسیاری از بازاریابان، در دو بازه‌ی معرفی و رشد، بیشتر تلاش‌ها به افزایش فروش، جذب مشتریان جدید و تثبیت جایگاه محصول در بازار معطوف می‌شود. از سوی دیگر در مراحل بلوغ و افول، به جای نوآوری یا سرمایه‌گذاری مجدد، غالباً روی حفظ موقعیت محصول یا کاهش هزینه‌ها تمرکز می‌شود.
این در حالی است که شناخت عمیق این مراحل و اتخاذ تصمیمات هوشمندانه در هر یک از آنها، می‌تواند سرنوشت یک محصول را به کلی دگرگون کند. در ادامه این مقاله، با بررسی دقیق‌تر این مراحل و ارائه بینش‌هایی کاربردی، به شما نشان خواهیم داد که چگونه می‌توان در هر مقطع از چرخه عمر محصول، ارزش‌آفرینی کرد و از فرصت‌های پنهان موجود بهره گرفت.
به‌عنوان یک مدیر محصول یا صاحب کسب‌وکار، موفقیت شما در گرو این است که بدانید چگونه تاکتیک‌ها و استراتژی‌های خود را متناسب با مرحله‌ای که محصولتان در آن قرار دارد، تغییر دهید. چرخه عمر محصول، مسیری پویا و غیرقابل پیش‌بینی‌تر از آن است که بتوان برای تمامی مراحل آن، یک نسخه واحد پیچید. چرا که هر مرحله از این چرخه، ویژگی‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های خاص خود را دارد و نیازمند رویکردی متفاوت و متناسب با آن مرحله است.
در ادامه، با هم به تجزیه و تحلیل دقیق شش مرحله چرخه عمر محصول می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که چگونه می‌توانید با اتخاذ استراتژی‌های مناسب، حداکثر بهره‌وری را از محصول خود به دست آورید؛
این مرحله قبل از ورود محصول به بازار است و شامل ایده‌پردازی، طراحی، و تولید نمونه‌های اولیه می‌شود.در این مرحله، محصول هنوز فروشی ندارد و تمرکز روی توسعه فنی و برنامه‌ریزی بازاریابی است. در این مرحله، شرکت‌ها معمولاً پول زیادی را بدون کسب درآمد خرج می‌کنند، زیرا محصول هنوز فروخته نشده است. این مرحله بسته به پیچیدگی محصول، جدید و رقابتی بودن آن می‌تواند برای مدت طولانی ادامه داشته باشد.
برای یک محصول کاملا جدید، مرحله توسعه بسیار دشوارتر است؛ زیرا یک محصول پیشگام در ابتدای ورود به بازار چندان موفق نیست. از اینرو بهتر است قبل از تولید در مقیاس بالا، محصول را در یک بازار یا منطقه محدود عرضه کنید تا نرخ پذیرش آن و بازخورد کاربران را ارزیابی کنید. در واقع این اقدام نوعی آزمایش قبل از انتشار گسترده یک محصول به شمار می‌رود.
مرحله معرفی زمانی اتفاق می‌افتد که یک محصول در بازار عرضه می‌شود. به عبارتی این مرحله اولین مرحله از چرخه عمر محصول است که معمولا با هزینه‌های بالای تبلیغات و بازاریابی همراه است؛ زیرا محصول به تازگی وارد بازار شده و نیاز به تلاش زیادی برای جلب توجه مشتریان دارد. در این مرحله فروش پایین است و ریسک عدم استقبال مشتریان از محصول وجود دارد.
هدف اصلی در مرحله معرفی محصول، ایجاد آگاهی درباره محصول و جذب مشتری است. شرکت‌ها در این مرحله تلاش و هزینه می‌کنند تا محصول خود را با استفاده از تبلیغات و ایجاد شبکه‌های توزیع در دسترس مشتریان قرار دهند. استراتژی قیمت‌گذاری در این مرحله کاملا اختیاری است؛ برخی شرکت‌ها ممکن است برای جذب مشتریان اولیه، قیمت پایین‌تری تعیین کنند. در حالی که برخی دیگر، برای جبران هزینه‌ها، قیمت بالاتری انتخاب می‌کنند.
برای مثال، زمانی که یک گوشی هوشمند جدید به بازار معرفی می‌شود، شرکت تولیدکننده با استفاده از کمپین‌های تبلیغاتی گسترده و رویدادهای معرفی، سعی می‌کنند مشتریان را با قابلیت‌های جدید آشنا و آنها را ترغیب به خرید کنند.
در نهایت، مرحله معرفی تعیین‌کننده میزان موفقیت محصول در مراحل بعدی است، زیرا اگر در این مرحله محصول نتواند توجه کافی را جلب کند، احتمالاً در مراحل بعدی چرخه عمر محصول خود با مشکل مواجه می‌شود.
چند نمونه از محصولاتی که در حال حاضر در مرحله معرفی هستند:
در طول مرحله رشد، مردم محصول ما را در بازار دیده‌اند و مشتریان در حال خرید هستند. مرحله رشد دومین مرحله از چرخه عمر محصول است که پس از معرفی موفقیت‌آمیز، تقاضا برای خرید آن به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. در این مرحله فروش رشد بالایی دارد و شرکت‌ها با گسترش سهم بازار خود، تلاش می‌کنند محصول خود را به تعداد بیشتری از مشتریان برسانند. این مرحله معمولا با ورود رقبا همراه است، زیرا موفقیت محصول جدید توجه سایر شرکت‌ها را نیز جلب می‌کند.
هدف اصلی مرحله رشد، افزایش سهم بازار و وفادارسازی مشتریان است. شرکت‌ها با تبلیغات گسترده مشتریان بیشتری را جذب می‌کنند و با افزایش تولید محصول هزینه‌های آن کاهش می‌یابد و سود بیشتری را به همراه دارد. بنابراین باید سعی کنید در این مرحله تصویر برند خود را مستحکم کنید تا بتوانید از رقبا فاصله بگیرید.
برخی از محصولاتی که در حال حاضر در مرحله رشد هستند:
مرحله بلوغ سومین مرحله از چرخه عمر یک محصول است. در این مرحله، محصول به اوج فروش خود می‌رسد اما رشد فروش کندتر می‌شود؛ زیرا اکثر مشتریان محصول ما را می‌شناسند و به نوعی جا افتاده است و تعداد مشتریان جدید محدودتر است. از طرفی رقابت در دوران بلوغ یک محصول بسیار بالا است و شرکت‌ها عموما برای حفظ سهم بازار خود به نوآوری و بهبود محصول نیاز دارند. گاهی مواقع این رقابت به کاهش قیمت محصول منجر می‌شود و به طبع حاشیه فروش کاهش می‌یابد.
هدف اصلی شرکت‌ها در این مرحله، تثبیت جایگاه در بازار و حفظ وفاداری مشتریان است. برای دستیابی به این هدف، شرکت‌ها سعی می‌کنند با ارائه تخفیف، ایجاد ارزش افزوده، و تغییرات جزئی در محصول، مشتریان خود را راضی نگه دارند و سودآوری خود را حفظ کنند. کاهش هزینه‌های تولید و بهبود بهره‌وری از دیگر استراتژی‌های مهم در مرحله بلوغ است تا سودآوری را در سطح مناسبی حفظ کنند.
به عنوان مثال، نوشابه کوکاکولا در مرحله بلوغ قرار دارند. این محصولات از نظر فروش به اوج رسیده و برندهای مختلف به رقابت شدید با آن می‌پردازند تا مشتریان را به سمت خود جذب کنند. از اینرو، برای جذاب‌تر کردن محصول و حفظ سهم بازار، ممکن است طعم‌های جدید، بسته‌بندی‌های متنوع و یا تبلیغات نوآورانه ارائه دهند.
به طور کلی، مرحله بلوغ نقطه‌ای حساس در چرخه عمر محصول است، زیرا شرکت‌ها باید با اتخاذ استراتژی‌های مناسب، ضمن مقابله با رقبا، سودآوری و جایگاه خود در بازار را حفظ کنند.
برخی از محصولاتی که در حال حاضر در مرحله بلوغ هستند:
ویدیو بوت کمپ مدیریت محصول آکادمی همراه
در مرحله اشباع محصول، رقبا شروع به تصاحب بخشی از بازار می‌کنند و محصولات نه رشد و نه کاهش فروش را تجربه خواهند کرد. در مرحله اشباع، حاشیه سود کاهش می‌یابد زیرا شرکت‌ها به ناچار مجبورند برای حفظ مشتریان، قیمت‌ها را ثابت نگه دارند یا تخفیف‌های بیشتری ارائه کنند. همچنین برای تمایز محصول خود نسبت به رقبا بایستی روی جزئیات محصول، بسته‌بندی جذاب‌تر خدمات پس از فروش و تبلیغات نوآورانه تمرکز کنند تا مشتریان خود از دست ندهند.
به عنوان مثال تولید تلفن هوشمند در بسیاری از کشورها به مرحله اشباع رسیده است و برندهای معروف تلفن همراه اغلب با تغییرات جزئی در طراحی یا خدمات فروش و پشتیبانی محصولات جدید خود را روانه بازار می‌کنند تا مشتریان فعلی خود را حفظ کنند.
به‌طور کلی، مرحله اشباع زمان چالش‌برانگیزی برای شرکت‌هاست. زیرا آنها باید با استراتژی‌های نوآورانه، جایگاه خود را در بازار حفظ کنند و از خروج مشتریان خود جلوگیری کنند.
مرحله زوال آخرین مرحله از چرخه عمر محصول است که در آن تقاضا و فروش به‌تدریج کاهش می‌یابد و محصول به سمت خروج و حذف از بازار حرکت می‌کند. کاهش تقاضای یک محصول دلایل مختلفی دارد که می‌تواند به دلیل تغییر در سلیقه مشتریان، ورود فناوری‌های جدید یا محصولات جایگزین باشد. در این مرحله فروش با کاهش زیادی همراه است و شرکت‌ها اغلب هزینه تبلیغات و بازاریابی محصول خود را کاهش می‌ذهند و در مواقعی ممکن است تصمیم به توقف تولید کنند و به سمت محصولات جدیدتر و بازارهای دیگر حرکت کنند.
به عنوان مثال، بسیاری از محصولات قدیمی مانند دستگاه‌های ویدئویی یا دوربین‌های آنالوگ در این مرحله قرار دارند. با ظهور فناوری‌های جدید مانند دوربین‌های دیجیتال، تقاضا برای این محصولات به شدت کاهش یافته است. شرکت‌ها در این مرحله باید تصمیم بگیرند که آیا باید تولید محصول را متوقف کنند یا با استفاده از استراتژی‌هایی مانند کاهش قیمت یا بهبود خدمات پس از فروش، تلاش کنند مشتریان وفادار را حفظ کنند.
به طور کلی، مرحله زوال زمان چالش‌برانگیزی برای شرکت‌هاست و آنها باید با اتخاذ تصمیمات استراتژیک مناسب، زیان‌های ناشی از این مرحله را مدیریت کرده و در صورت لزوم، به بازارهای جدید و محصولات نوآورانه روی بیاورند.
یکی از مهمترین جنبه‌های اهمیت چرخه عمر یک محصول، برنامه‌ریزی استراتژیک است. شرکت‌ها با درک مراحل مختلف چرخه عمر یک محصول می‌توانند برنامه‌ریزی دقیقی برای هر مرحله از چرخه عمر محصول ایجاد کنند که عموما شامل تصمیم‌گیری در مورد بازاریابی، تولید، قیمت‌گذاری و توزیع می‌شود. به‌علاوه این امکان را برای شرکت‌ها فراهم می‌کند تا در زمان مناسب اقدام کرده و به تغییرات بازار پاسخ دهند.
از دیگر جنبه‌های مهم چرخه عمر محصول، تشخیص زمان مناسب برای نوآوری است. با شناسایی مرحله فعلی از چرخه عمر محصول، شرکت‌ها می‌توانند زمان به‌روزرسانی یا نوآوری در محصولات خود را شناسایی کنند و از زوال زودهنگام محصولات جلوگیری کنند. چرخه عمر محصول همچنین می‌تواند در مدیریت بهینه منابع مالی، نیروی انسانی و زمان مصرفی به شرکت‌ها کمک زیادی بکند.
سایر مزایای استفاده از چرخه عمر محصول را می‌توان در ۱۰ گزینه اصلی دیگر خلاصه کرد؛
بیایید چرخه عمر برخی محصولات محبوبی که به مرحله افول رسدیده‌اند را بررسی کنیم:
ماشین تحریر، اولین ابزار مکانیکی نوشتن بود که جایگزین قلم و کاغذ شد و در نهایت، فناوری‌های دیگر مورد توجه قرار گرفتند و جایگزین آن شدند.
فلاپی نخستین و محبوب‌ترین راه برای ذخیره‌سازی و به اشتراک‌گذاری داده میان رایانه‌ها بود. آن موقع کمتر کسی فکر می‌کرد روزی داده‌های ابری و سایر ابزارهای ذخیره‌سازی جای فلاپی دیسک‌ها را بگیرند.
چرخه عمر محصول به عنوان یک ابزار کلیدی در مدیریت و بازاریابی محصولات، به شرکت‌ها کمک می‌کند تا با شناسایی مراحل مختلف عمر محصول، استراتژی‌های مناسبی را برای هر مرحله طراحی کنند. درک این چرخه باعث بهبود تصمیم‌گیری، مدیریت منابع و پیش‌بینی روندهای آینده می‌شود. با استفاده مؤثر از چرخه عمر محصول، شرکت‌ها می‌توانند فرصت‌ها و تهدیدها را شناسایی کرده و به‌طور بهینه به نیازهای مشتریان پاسخ دهند.
اگر شما نیز به دنبال توسعه مهارت‌های خود در حوزه مدیریت محصول هستید و می‌خواهید به یک مدیر محصول موفق تبدیل شوید، به شما پیشنهاد می‌کنیم که به صفحه مسیر مدیریت محصول آکادمی همراه اول مراجعه و آن را خریداری کنید. این برنامه آموزشی جامع به شما ابزارها و دانش لازم برای موفقیت در این زمینه را ارائه می‌دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید دوره‌های مسیر مدیریت محصول آکادمی همراه اول می‌توانید به لینک زیر رفته و قدمی بزرگ به سوی آینده شغلی‌تان بردارید!
آکادمی همراه اول با هدف تربیت، توسعه و توانمندسازی نیروی انسانی در اکوسیستم دیجیتال در تابستان ۹۹ آغاز به کار کرده است. آکادمی به پشتوانه‌ی تجربه‌ی آموزش و توسعه‌ی نیروی انسانی همراه‌اول می‌کوشد نیازهای آموزشی عمومی، تخصصی و شکاف میان تحصیلات آکادمیک و فضای کار بابرگزاری مسیرهای شغلی از جمله هوش مصنوعی، تحلیل گر داده ، کارشناس محصول و … پوشش دهد.
